Lufta në Ukrainë ka sjellë në vëmendje Ballkanin Perëndimor duke kërkuar përshpejtimin e integrimit në BE. Megjithatë, pas dy muajsh biseda nuk është përcjellë me vendime politike dhe ka mendime të ndryshme se sa të mundshme janë ato.
Në dritën e luftës, argumenti gjeopolitik për zgjerimin e BE-së në Ballkanin Perëndimor është bërë më i spikatur se kurrë në vitet e fundit. BE-ja, thonë ithtarët, duhet të kundërshtojë ndikimin e aktorëve të tretë në rajon duke e integruar atë më me vendosmëri. Pjesë e bisedës janë bërë edhe mënyrat se si mund të bëhet kjo.
Shumë shpejt u bë e qartë se nuk ka konsensus në BE për një pranim të shpejtë të kërkuar nga Ukraina, e cila aplikoi për anëtarësim së bashku me Gjeorgjinë dhe Moldavinë menjëherë pas fillimit të luftës. Shpresat për integrim të përshpejtuar të Ballkanit Perëndimor janë ende atje – por për sa kohë?
Procesi i anëtarësimit të Ballkanit Perëndimor është rikthyer si një pikë bisede mes liderëve të BE-së.
Më 28 mars, gjatë një konference të përbashkët për shtyp me kryeministren suedeze Magdalena Andersson, kancelari gjerman Olaf Scholz tha se çdo vonesë e mëtejshme e bisedimeve të pranimit me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë do ta bënte rajonin më të prekshëm ndaj aktorëve të tretë. Ai e përsëriti argumentin disa ditë më vonë gjatë një takimi me homologun austriak Karl Nehammer.
Ndërsa ishte në një vizitë në rajon në mars, Përfaqësuesi i Lartë i BE-së Josep Borrell deklaroi gjithashtu se ishte “koha e duhur për të rigjallëruar procesin e zgjerimit”.
Edhe presidenti i Francës Emmanuel Macron, i cili vuri veton e famshme ndaj Konferencave Ndërqeveritare me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë në 2019, deklaroi në Parlamentin Evropian në janar se Ballkani Perëndimor duhet të ketë një perspektivë të qartë duke përsëritur se rregullat vendimmarrëse të BE-së duhet të reformohen fillimisht. Fjalimi i Macron erdhi në një kohë kur një luftë e plotë në Ukrainë ende nuk kishte filluar.
Pas agresionit, edhe zërat nga Ballkani bënë të qartë se ky moment duhet të përdoret për të marrë vendime politike për zgjerimin. Këtë e theksoi Sekretarja e Përgjithshme e Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal Majlinda Bregu në një shkrim të muajit mars.
“Konteksti gjeopolitik na kujton hapur se anëtarësimi në BE nuk është thjesht një proces metodologjik i përafrimit legjislativ, por veprim politik. Dhe një veprim politik nuk kërkon jetë për t’u dekretuar”, ka shkruar ajo.
Disa komentues në rajon deklaruan se është Ballkani Perëndimor ai që duhet të marrë një proces të shpejtë të anëtarësimit ose të paktën një datë konkrete të anëtarësimit në BE.
Pavarësisht gjithë kësaj, aktualisht nuk ka indikacione se këto ide mund të pranohen në të ardhmen e afërt.
Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria janë vendet e dukshme për të bërë hapin tjetër. Të dy vendet kanë pritur për Konferencat e tyre të para Ndërqeveritare me BE-në për gati tre vjet. Bullgaria aktualisht po bllokon pranimin e Maqedonisë së Veriut dhe, si rrjedhojë, të Shqipërisë, dhe çështja është ende e pazgjidhur.
Javën e kaluar në Sofje, lidershipi bullgar i qëndroi kërkesave të veta, duke përsëritur se pakica bullgare duhet të përfshihet në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut për heqjen e vetos.
Mbledhja e Këshillit të Qershorit do të jetë mundësia e radhës për një vendim për Shkupin dhe Tiranën, por edhe nëse kjo ndodh, do të interpretohej vetëm si një hap i vonuar dhe jo një përparim.
Liberalizimi i vizave për Kosovën është një tjetër çështje e kahershme, por që pak përmendet, edhe pse Komisioni Evropian në vitin 2018 vlerësoi se kushtet për vendimin ishin përmbushur.
Ndërkohë, liderët e Bosnjë-Hercegovinës shprehin ende herë pas here shpresën për marrjen e një statusi zyrtar kandidat, por edhe kjo çështje është margjinalizuar prej kohësh, me BE-në dhe Shtetet e Bashkuara që përpiqen dhe dështojnë të ndërmjetësojnë ndryshimin e legjislacionit zgjedhor kundër sfondi i krizës së institucioneve shtetërore në muajt e fundit.
Serbia ishte vendi i fundit që zyrtarisht bëri ndonjë përparim në procesin e pranimit në BE, duke hapur Kapitullin 4 në dhjetor të vitit të kaluar. Tani nuk ka gjasa të hapet një tjetër së shpejti, duke pasur parasysh vendimin e saj për të mos u përafruar me sanksionet ndaj Rusisë dhe një ngadalësim të përgjithshëm të reformave që nga fillimi i vitit për shkak të zgjedhjeve në prill.
Qeveria e re e Malit të Zi u zgjodh më 28 prill, një nga qëllimet kryesore të deklaruara të saj ishte të përshpejtonte rrugën e vendit drejt BE-së. Sipas metodologjisë së re të pranimit, asnjë kapitull i mëtejshëm nuk do të mbyllet derisa Mali i Zi të përmbushë standardet e përkohshme për kapitujt e sundimit të ligjit, gjë që pritet të marrë pak kohë.
Fuqia (e kufizuar) e gjeopolitikës
Ndërsa në fund të shkurtit dhe në fillim të marsit dukej e mundshme që situata në rajon, së bashku me pjesën tjetër të kontinentit, do të ndryshonte ndjeshëm, jo të gjithë janë të sigurt për këtë tani.
Nikolaos Tzifakis, profesor në Universitetin e Peloponezit dhe anëtar i Grupit Këshillimor për Politikat e Ballkanit në Evropë (BiEPAG), pajtohet me interpretimin se agresioni ushtarak i Rusisë ndaj Ukrainës e ka alarmuar BE-në për rrezikun e përhapjes së krizës në zona të tilla si ajo perëndimore. Ballkani, megjithatë, thotë ai, nuk duhet të presi ndonjë ndryshim dramatik të politikës së shpejti.
“Së pari, ndërsa të gjithë anëtarët e BE ndajnë shqetësimin e eliminimit të çdo sfere të ndikimit rus nga Ballkani Perëndimor, nuk ka konsensus në Bruksel për një raund të shpejtë të zgjerimit të BE-së”, thotë ai.
Për më tepër, shton Tzifakis, anëtarësimi i Ballkanit Perëndimor në BE nuk ka ngecur vetëm në Bruksel, por ka qenë gjithashtu i ngadaltë për shkak të mungesës së angazhimit të shumicës së lidershipit të rajonit ndaj agjendës së reformave të përcaktuara nga BE.
“Vendimmarrësit e Ballkanit Perëndimor nuk duhet të ushqejnë asnjë pritshmëri që BE-ja mund të ulë shiritin e kërkesave për anëtarësim në përgjigje të luftës ruse kundër Ukrainës”, shpjegon ai.
Në ‘Compass Strategic’, një dokument që përshkruan strategjinë globale të BE-së të miratuar në mars, Ballkani Perëndimor njihet si një rajon ku interesat e sigurisë së BE-së janë në rrezik. Megjithatë, zgjerimi në rajon përmendet vetëm një herë, së bashku me pohimin se një “progres i prekshëm në sundimin e ligjit dhe reformat e bazuara në vlerat, rregullat dhe standardet evropiane duhet të vazhdojë”.
Nga ana tjetër, Strahinja Subotiç , Menaxher i Programit dhe Hulumtues i Lartë në Qendrën e Politikave Evropiane (CEP) në Beograd, sheh më shumë shenja optimizmi për rajonin në mesazhet që vijnë nga Gjermania si dhe në rizgjedhjen e Presidentit Macron.
“Për ata që bëjnë reforma të besueshme, besoj se mesazhet gjermane duhet të konsiderohen si një sinjal i mundshëm. Në një periudhë të shkurtër kohore, Gjermania ka treguar se është proaktive, ajo ndjek nga afër Ballkanin Perëndimor, nuk do të lejojë që status quo-ja të mbetet në vend, por në të njëjtën kohë do të presë një harmonizim më të fortë me qëndrimin e BE-së për Ukrainë”, thekson Subotiç.
Ndërkohë, tani që presidenti Macron ka fituar mandatin e dytë, Subotiç pret që pesë vitet e ardhshme të jenë një “fazë e dytë” për të, e cila mund të ketë ndikim edhe në Ballkanin Perëndimor.
“Në mandatin e tij të parë ishte njeri i fjalës, tani pres që të jetë njeri i veprimit. Zgjerimi nuk ka ecur shumë përpara gjatë mandatit të tij të parë. Presim që ai tani të jetë më aktiv dhe të bëjë gjëra që mund të mos kishte mundur t’i bënte në mandatin e parë nga frika se si do të reagonin qytetarët dhe votuesit e tij”, thotë ai.
Subotiç konkludon se ka pasur sinjale për ata që duan t’i shikojnë, por gjithashtu se BE-ja ka shumë për të bërë që këto sinjale të bëhen më të dukshme për qytetarët e Ballkanit Perëndimor.
A janë modelet alternative më të mundshme sesa procesi “tradicional” i anëtarësimit?
Përmendja e parë e Ballkanit Perëndimor në Kompasin Strategjik të BE-së thekson nevojën për të zhvilluar një “partneritet të përshtatur” me rajonin. Fraza mund të interpretohet në mënyra të ndryshme, që korrespondon me këndvështrime të shumta për të ardhmen e marrëdhënieve.
Kohët e fundit janë paraqitur disa ide për një rrugë alternative drejt integrimit në BE të Ballkanit Perëndimor. Ata propozojnë përfshirjen e rajonit në disa politika të BE-së apo edhe në Tregun Unik. Kjo konsiderohet nga disa si një opsion më realist sesa insistimi për statusin e anëtarësimit të plotë, i cili më pas do të vinte më vonë, pas fazave të ndërmjetme.
Diskutimi për këto propozime mes ekspertëve është intensifikuar që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Vitin e kaluar, Qendra e Politikave Evropiane nga Beogradi dhe Qendra për Studime të Politikave Evropiane nga Brukseli propozuan një model të pranimit në skenë . Ai i pengon vendet e Ballkanit Perëndimor të fitojnë të drejtën e vetos deri në fazën përfundimtare, duke synuar kështu të qetësojë shtetet anëtare më skeptike. Në të njëjtën kohë, ai u siguron vendeve të rajonit përfitime të tjera të anëtarësimit, si financimi, në fazat e mëparshme.
Strahinja Subotiç thotë se CEP ka diskutuar modelin me shumë bashkëbisedues në BE dhe se situata ka ndryshuar dukshëm që nga fillimi i luftës në Ukrainë.
“Një bashkëbisedues na tha se tetori i vitit 2021 nuk është shkurt i vitit 2022. Që do të thotë se edhe disa që janë skeptikë tani kanë më shumë gjasa të kenë pamje të ndryshme dhe të tregojnë mirëkuptim për ide të tilla”, thotë Subotiç.
Nëse nuk bëhet asgjë për zgjerimin, nuk ka gjasa që procesi aktual të çojë në rezultate të prekshme, paralajmëron ai.
Nikolaos Tzifakis beson gjithashtu se propozimi për një pranim të shkallëzuar meriton një konsideratë.
“Pa dyshim, anëtarësimi në BE është një proces shumë i gjatë që ka mangësi në shpërblime të përkohshme të prekshme. Megjithatë, nuk jam plotësisht i sigurt se të gjitha lidershipet bashkëkohore të Ballkanit Perëndimor janë të etur për të sakrifikuar pjesën më të madhe të pushtetit të tyre për të çuar përpara anëtarësimin e vendeve të tyre në BE”, thotë ai.
Deri më tani, propozimet për mënyra alternative të integrimit të Ballkanit Perëndimor në BE nuk janë trajtuar nga liderët politikë. Nga ana tjetër, përshpejtimi i procesit aktual të zgjerimit mbetet teorik. Qershori do të sjellë më shumë qartësi pasi Këshilli do të vendosë edhe një herë të paktën për IGC-të e Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë. E.D
